Ik ben onmisbaar !

Ik ben onmisbaar en toch ontslagen! Sinds 1 oktober 2011 is de kans dat dit een werknemer bij een reorganisatie overkomt, groter geworden. De op 1 augustus 2009 in verband met de kredietcrisis ingevoerde verruiming van het ‘onmisbaarheidscriterium’  in het Ontslagbesluit is op 1 oktober jl. namelijk geëindigd.

afspiegelingsbeginsel
In het Nederlandse arbeidsrecht vallen in hoofdlijnen twee ontslagprocedures te onderscheiden:
1) ontbinding van de arbeidsovereenkomst door de kantonrechter na een verzoek o.g.v. artikel 7:685 BW en 2) opzegging van de arbeidsovereenkomst door de werkgever na daartoe verkregen toestemming van het UWV Werkbedrijf.

De aanvraag van opzegvergunningen wordt door het UWV getoetst aan het zgn. ‘Ontslagbesluit’. Als er meerdere arbeidsplaatsen vervallen binnen een categorie uitwisselbare functies, moet er bij de ontslagvolgorde van werknemers in beginsel (voor het schoonmaakbedrijf en de uitzendsector gelden bijzondere afspiegelingsregels) worden uitgegaan van het zgn. ‘afspiegelingsbeginsel’. Het afspiegelingsbeginsel houdt in dat de leeftijdsopbouw in een bedrijfsvestiging voor en na de ontslagen verhoudingsgewijs zo veel mogelijk gelijk moet zijn. Werkgevers mogen dus niet de jongste werknemers die het kortst in dienst zijn, als eerste ontslaan. Aan de hand van een indeling in leeftijdsgroepen (15-24, 25-34, 35-44, 45-54 en 55 jaar en ouder) moet worden bepaald welke volgorde werknemers voor ontslag in aanmerking komen.

onmisbaarheidscriterium
Afwijking van het afspiegelingsbeginsel is slechts in beperkte mate mogelijk. Indien een werkgever meent dat een werknemer die voor ontslag in aanmerking komt over zodanige kennis en bekwaamheden beschikt dat zijn ontslag voor het functioneren van de onderneming bezwaarlijk zou zijn, kan het UWV die werknemer bij de toepassing van het afspiegelingsbeginsel buiten beschouwing laten, zodat er een andere werknemers voor ontslag in aanmerking komt (zie art. 4.2. lid 4 Ontslagbesluit). Dit wordt in de praktijk het ‘onmisbaarheidscriterium’ genoemd.

tijdelijke verruiming
In verband met de kredietcrisis was het onmisbaarheidscriterium per 1 augustus 2009 tijdelijk verruimd. Deze maatregel sloot aan bij het eerder getroffen Besluit deeltijd WW tot behoud van vakkrachten om ontslag te voorkomen van werknemers die naar het oordeel van de werkgever essentieel zijn om te behouden voor de periode na de economische crisis.

Om o.g.v. het onmisbaarheidscriterium af te mogen wijken van het afspiegelingsbeginsel, diende de werkgever aan te tonen dat hij een duidelijk en bestendig beleid voerde waaruit bleek dat aan werknemers eisen werden gesteld wat betreft het verwerven van kennis en bekwaamheden. Daarnaast moest de werkgever aannemelijk maken dat de werknemer op wie het verzoek betrekking had, daadwerkelijk over die kennis en bekwaamheden beschikte die voor het functioneren van de onderneming van zo groot belang waren. Tenslotte diende de werkgever bij het verzoek aan te tonen dat niet meer werknemers in de leeftijdsgroepen van 15 tot 25 jaar en van 55 jaar en ouder voor ontslag werden voorgedragen dan zonder toepassing van de afwijkingsmogelijkheid geval zou zijn, waarbij een afwijking was toegestaan van maximaal 10%.

wijziging per 1 oktober 2011
Net als het Besluit deeltijd WW tot behoud van vakkrachten had ook deze maatregel een tijdelijk karakter. Het Ontslagbesluit is m.i.v. 1 oktober 2011 weer zodanig worden gewijzigd, dat het voorheen bestaande onmisbaarheidscriterium uit het oorspronkelijke artikel 4.2, vierde lid, weer is gaan gelden: “ Indien de werkgever aannemelijk maakt dat een werknemer over zodanige kennis of bekwaamheden beschikt, dat zijn ontslag voor het functioneren van de onderneming te bezwaarlijk zou zijn, kan het UWV deze werknemers bij de toepassing van het [afspiegelingsbeginsel] buiten beschouwing laten.”

de praktijk
In de praktijk bleek het voor werkgevers overigens moeilijk om aan deze eisen te voldoen.  Er is sinds 1 augustus 2009 maar 84 keer een beroep is gedaan op de verruimde regeling en die beroepen zijn slechts in 27 gevallen gehonoreerd.

Volgens de werkgeversorganisaties was er wel behoefte aan de versoepeling, maar waren de voorwaarden in de praktijk erg ingewikkeld. Door de gestelde eisen werd de verruiming niet als zodanig ervaren. In de praktijk lijkt er dus weinig te veranderen. Ook een onmisbare werknemer kan worden ontslagen.